ਪਿਆਰੇ ਬੱਚਿਓ, ਤੁਸੀਂ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਹਰਾ ਰੰਗ ਸਿਰਫ ਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਬਸੰਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੱਤਝੜ ਦਾ ਮੌਸਮ ਆਉਂਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਜਾਂ ਲਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਖਾਸ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਝੜਨ ਲਗਦੇ ਹਨ | ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹਾਂ ਕਿ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਵਿਚ ਖਰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਊਰਜਾ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਪਚਾਉਣ ਵਿਚ ਖਰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਪੱਤਿਆਂ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਦਰੱਖਤ ਧੱੁਪ ਨੂੰ ਸੋਖਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਕਾਰਨ ਰੱੁਖ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਦਿਨ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਧੱੁਪ ਵੀ ਘੱਟ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ | ਦਰੱਖਤ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਨੂੰ

ਮਨ ਵਿਚ ਨਾ ਕੋਈ ਖੋਟ ਰੱਖਿਓ,
ਰੱਖੋ ਹਿੰਮਤਾਂ ਜ਼ੇਰੇ |
ਭਜਾਈਏ ਦੂਰ ਹਨੇਰੇ ਹਾਣੀਓਾ,
ਭਜਾਈਏ ਦੂਰ ਹਨੇਰੇ |

ਇਹ ਰਿੱਛ ਦਰਮਿਆਨੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ‘ਸਲਾਥ ਬੀਅਰ’ (Sloth Bear) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸੁਸਤ ਰਿੱਛ ਪਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸੁਸਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਰਿੱਛਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜੰਗਲਾਤ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਨੀਵੇਂ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ, ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਲੰਕਾ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਰੀਰ 5 ਤੋਂ 6 ਫੁੱਟ ਲੰਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ

ਕਿਰਮਚੀ ਨੜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਅਤੇ ਰੰਗੀਨ ਲੰਮੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਾਲੇ ਜਲ ਪੰਛੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ‘The purple heron (Ardea purpurea)’ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਅੰਜਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਲੇਟੀ ਨੜੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਛੋਟਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਸੱਪ ਵਰਗੀ ਗਰਦਨ ਅਤੇ ਗੂੜ੍ਹਾ ਲਾਲ ਤੇ ਬਦਾਮੀ ਰੰਗ ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਪੰਛੀ ਲੰਮੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਅਤੇ ਨਿੱਖੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨਹੁੰਦਰਾਂ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਿੰਜਣੀ ਦੀ ਹੱਡੀ ’ਤੇ ਬੜਾ ਘੱਟ ਮਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗਰਦਨ ਲੰਮੀ ਪਤਲੀ, ਲਚਕਦਾਰ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਅੱਖਰ ਐੱਸ (s) ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਖੁਸ਼ਬੂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਿਆਣੀ ਕੁੜੀ ਸੀ। ਉਹ ਪੰਜਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸੀ। ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਆਣੀ ਕੁੜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਇਕ ਬਾਬਾ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਹੱਥ ਵੇਖਣ ਲੱਗਾ, ਪਰ ਸਕੂਲ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਉਸ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਹੋਏ ਅਤੇ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੇ, ‘ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਭਜਾ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤਾ ?” ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ‘ਇਹ ਪਾਖੰਡੀ ਸਾਧ ਹੁੰਦੇ ਨੇ। ਇਹ ਠੱਗ ਬੜੇ ਹੀ ਚਲਾਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਭੋਲੇ-ਭਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਬਣਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭੋਲੇ-ਭਾਲੇ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿਚ ਫਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗੀਆਂ ਕੁਝ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਫੋੜੇ, ਫਿਨਸੀ, ਖੰਘ, ਜ਼ੁਕਾਮ ਆਦਿ, ਪਰ ਇਹ ਬਾਬੇ ਸੁਆਹ ਦੀਆਂ ਪੁੜੀਆਂ ਦੇ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਛਿੱਲ ਲਾਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।’

ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਆਦਮ-ਜਾਤ ਤੇ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਬੋਲੀ ਸਮਝਦੇ ਅਤੇ ਆਪਸ ਵਿਚ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਇਕ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਦੂਰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਇਕ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਤੇ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀਆਂ ’ਤੇ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਮਹਿਲ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਵੱਡੇ ਜੰਗਲ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਹਰ ਕੋਈ ਖ਼ੁਸ਼ ਸੀ, ਪਰ ਰਾਣੀ ਆਖਦੀ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਇਕੱਠੇ ਗਾਉਣ ਨਾਲ ਐਨੀ ਭਿਆਨਕ ਤੇ ਬੇਸੁਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਡਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਦਿਨ ਉਸ ਨੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਕਿ ਸਾਰੇ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਚੁੰਝਾਂ ਕੱਟ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਗਾ ਨਾ ਸਕਣ। ਰਾਜੇ ਨੇ ਆਖਿਆ, ‘ਠੀਕ ਐ। ਇਹ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਹੋ ਜਾਏਗਾ।’

ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਇੱਲ੍ਹ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ Brahminy kite (Haliastur indus) ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਇੱਲ੍ਹ, ਧੋਬੀਆ ਚੀਲ, ਖੇਮਕਰਨੀ ਅਤੇ ਰੂ ਮੁਬਾਰਿਕ ਵਰਗੇ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਪੰਛੀ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ, ਦੱਖਣੀ ਵੇਲਜ਼ ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣਿਆ ਪਛਾਣਿਆ ਪੰਛੀ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀਆਂ ਨਮ ਧਰਤੀਆਂ (ਵੈੱਟਲੈਂਡ) ਵਿਖੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਜਾਂ ਜਿੱਥੇ ਮੀਂਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਇਕੱਠਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ, ਧਾਨ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣੀ ਖੁਰਾਕ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲੋਂ ਪਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਇੱਲ੍ਹ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ 30 ਤੋਂ 40 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੋਂ ਲੱਭਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦੇ ਹੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਝਪੱਟਾ ਮਾਰ ਕੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੋਵੇਂ ਪੰਜਿਆਂ ਵਿਚ ਜਕੜ ਕੇ ਉੱਡ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕਿਰਲੇ, ਮੱਛੀਆਂ, ਡੱਡੂ, ਕੇਕੜੇ, ਛੋਟੇ ਸੱਪ ਅਤੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਖਾ ਕੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਲ੍ਹ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਖੰਭਾਂ ਵਾਲੀ ਦੀਮਕ ਦਾ ਉਚੇਚਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਹੈ ਜੋ ਗਿੱਲੀ ਧਰਤੀ ਵਿਚੋਂ ਉੱਠਦਿਆਂ ਹੀ ਝਟ ਕਾਬੂ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਇੱਲ੍ਹ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬੜੀ ਖੁਰਦਰੀ ਜਿਹੀ ਚੀਕ ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਇੱਲ੍ਹ ਦਾ ਗਲਾ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ।

ਚੌਗਿਰਦੇ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਮੱਛੀਮਾਰ ਪੰਛੀ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ। ਮੱਛੀਮਾਰ ਝੀਲਾਂ, ਛੱਪੜਾਂ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਦਿਖਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਪੰਛੀ ਹੈ। ਮੱਛੀਮਾਰ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ‘Osprey’ (Pandion haliaetus) ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਮੱਛੀਮਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੱਛੀਮਾਰ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਹੈ ਜੋ ਲਗਪਗ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਭਾਰ 0.9-2.1 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ 50-66 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਡੂੰਘੇ, ਚਮਕਦਾਰ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਛਾਤੀ ਚਿੱਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਹੇਠਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸਫ਼ੈਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਮੱਛੀ ਇਸ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਪੰਛੀ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਦਾ 99% ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੱਛੀਮਾਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਹਵਾ ਵਿਚੋਂ ਪਾਣੀ ਅੰਦਰ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਣੀ ਦੇ 10 ਤੋਂ 40 ਮੀਟਰ (33-131 ਫੁੱਟ)

ਬੱਚਿਓ! ਚੰਦਰਮਾ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦਾ ਇਕੋ-ਇਕ ਕੁਦਰਤੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਤੋਂ 384, 304 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਆਸ 3,475 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਦਿਨ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 107 ਸੈਂਟੀਗ੍ਰੇਡ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਘੱਟ ਕੇ -153 ਸੈਂਟੀਗ੍ਰੇਡ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦਾ ਇਕ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਣ ਲਈ 27.3 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂਤਾ ਆਕਰਸ਼ਣ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਚੰਦਰਮਾ ’ਤੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਨਾਂਮਾਤਰ ਹੀ ਹੈ, ਇਹ ਸਿਰਫ਼ 104 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਹੈ। ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਨਾਂਮਾਤਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇੱਥੇ ਸੂਰਜ ਇਕਦਮ ਚੜ੍ਹਦਾ ਅਤੇ ਇਕਦਮ ਛਿਪਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਚੰਦਰਮਾ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ 29 ਤੋਂ 30 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 

ਇਕ ਚਿੜੀ ਰੁੱਖ ’ਤੇ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਉਸ ’ਤੇ ਸੋਹਣਾ ਜਿਹਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਰੁੱਖ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਸੰਘਣਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੋਮਲ ਪਪੀਸੀਆਂ ’ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਚਿੜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਸਵਰਗ ਵਿਚ ਬੈਠੀ ਹੋਵੇ। ਉਸ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਆਉਣਾ ਔਖਾ ਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਚੋਗਾ ਚੁਗਣ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਲ੍ਹਣੇ ਵਿਚ ਵੜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੈਰ ਧੋਂਦੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਨਫ਼ਰਤ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਕਿ ਉਹ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਪੈਰ ਹੀ ਨਾ ਰੱਖੇ। ਉਹ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਨਾ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਸਕੀਮਾਂ ਸੋਚਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਇਕ ਦਿਨ ਉਸ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿਚ ਖ਼ਿਆਲ ਆਇਆ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਇਹ ਕੰਮ ਦੂਜਿਆਂ ਤੋਂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਚੋਗਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਹੀ ਲੈ ਆਵੇ ਤੇ ਉਹ ਮੌਜ ਨਾਲ ਬੈਠੀ ਰਹੇ। ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਉਹ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਜਲਦੀ ਉੱਠੀ ਅਤੇ ਟਾਹਣੀ ’ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਲੱਗੀ।

ਲਾਲ ਸਿਰੀ ਪੋਚਰਡ ਪਰਵਾਸੀ ਮੁਰਗਾਬੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਮੁਰਗਾਬੀ ਹੈ। ਇਹ ਹੋਰ ਗੋਤਾਖੋਰ ਮੁਰਗਾਬੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ Red Crested Poachard ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਲਾਲ ਸਿਰ ਪੋਚਰਡ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਦਾ ਸਥਾਨ ਦੱਖਣੀ ਯੂਰੋਪ ਅਤੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਨੀਵੀਆਂ ਦਲਦਲੀ ਥਾਵਾਂ, ਝੀਲਾਂ ਆਦਿ ਹਨ। ਇਹ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਅਤੇ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿਚ ਪਰਵਾਸ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਰ ਦਾ ਸਿਰ ਸੰਤਰੇ ਵਰਗਾ ਗੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਚੁੰਝ ਲਾਲ ਅਤੇ ਛਾਤੀ ਕਾਲੀ, ਸੱਜੇ ਖੱਬੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੋਂ ਚਿੱਟਾ, ਪੂਛ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਦੇ ਖੰਭ ਪੀਲੇਪਣ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਾਦਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਫਿੱਕੇ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਗੂੜ੍ਹਾ ਭੂਰਾ ਤਾਜ ਵਰਗਾ ਨਿਸ਼ਾਨ, ਚਿਹਰੇ ’ਤੇ ਚਿੱਟਾ ਰੰਗ ਚਮਕ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚੁੰਝ ਲਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਬਾਜ਼ ਚੁੰਝਾ ਕੱਛੂਕੁੰਮਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜੀਵ ਅੱਜ ਲੋਪ ਹੋਣ ਦੇ ਕੰਢੇ ’ਤੇ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ Hawksbill sea turtle (ਹਾਕਸਬਿਲ ਸੀ ਟਰਟਲ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਮੂੰਹ ਬਾਜ਼ ਦੀ ਚੁੰਝ ਵਰਗਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਬਾਜ਼ ਚੁੰਝਾ ਕੱਛੂਕੁੰਮਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਬਾਜ਼ ਚੁੰਝੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੱਛੂਕੁੰਮੇ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਭਾਰਤੀ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਅੰਧ-ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਦੇ ਗਰਮ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਵਿਚ ਇਹ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਤੱਟ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੈਡਗਾਸਕਰ ਅਤੇ ਆਸ ਪਾਸ ਦੇ ਟਾਪੂ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਤੱਟ ਦੇ ਨਾਲ ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਖਾੜੀ, ਲਾਲ ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੰਢੇ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਮ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਆਮ ਬਾਜ਼ ਚੁੰਝੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੱਛੂਕੁੰਮੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਕ ਮੀਟਰ (3 ਫੁੱਟ) ਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਭਾਰ 80 ਕਿਲੋ ਦੇ ਲਗਪਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਉਪਰਲਾ ਖੋਲ ਇਸਨੂੰ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਰੂਪ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਖੋਲ ’ਤੇ ਰੰਗ-ਬਿਰੰਗੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਹਲਕੀਆਂ ਤੇ ਗੂੜ੍ਹੀਆਂ, ਭੂਰੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੁੰਦਰ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਜ਼ ਚੁੰਝੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੱਛੂਕੁੰਮੇ ਦੀਆਂ ਕਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ 

ਸਾਲਾਨਾ ਪੇਪਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਛੇਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੀ ਮਾਨੀ ਨੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਬੜੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ ਦੇ ਪੇਪਰ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤੀ। ਨਾਨੀ ਜੀ ਕੋਲੋਂ ਆਗਿਆ ਲੈ ਕੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਟੀਵੀ ਵੇਖਿਆ। ਦੇਰ ਸ਼ਾਮ ਅੰਮੀ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਨਾਨੀ ਜੀ ਦੇ ਕਮਰੇ ’ਚ ਆ ਗਈ।
ਨਾਨੀ ਜੀ ਨਾਲ ਲੇਟ ਦੋਵੇਂ ਹੱਸ ਹੱਸ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਾਸੇ, ਠੱਠੇ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਗੱਲਬਾਤ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉੱਤੋਂ ਮਾਨੀ ਦੀ ਅੰਮੀ ਆ ਗਈ। ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਥੱਕੀ, ਟੁੱਟੀ ਆਈ ਅੰਮੀ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਪੁੱਛਿਆ, ਦੱਸਿਆਂ ਮਾਨੀ ਨੂੰ ਘੂਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਹੱਸ, ਖੇਡ ਰਹੀ ਮਾਨੀ ਨੂੰ ਮੋਢੇ ਤੋਂ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, ‘ਫਟਾਫਟ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਜਾਓ ਤੇ ਪੇਪਰ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰੋ … ਸਾਨੂੰ ਹਰ ਪੇਪਰ ਵਿਚੋਂ ਪੂਰੇ ਸੌ ’ਚੋਂ ਸੌ ਨੰਬਰ ਚਾਹੀਦੇ ਨੇ…।’

ਲੇਖ਼ਕ  : ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵਿਜੈ ਕੁਮਾਰ, ਸੋਰਸ - ਇੰਟਰਨੇਟ
ਗਰਮੀ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਵਿਚ ਹਨੀ ਦੀ ਭੂਆ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਜਗਤਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹਨੀ ਤੇ ਜਗਤਾਰ ਦੋਵੇਂ ਅੱਠਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ। ਹਨੀ ਨੇ ਇਕ ਦਿਨ ਜਗਤਾਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, ‘ਜਗਤਾਰ ਤੂੰ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਮੁਕਾ ਲਿਆ ਹੈ?’

ਲੇਖ਼ਕ  :  ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ,  ਸੋਰਸ - ਇੰਟਰਨੇਟ
ਸਾਰਸ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਉੱਡਣ ਵਾਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪੰਛੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ‘Sarus Crane’ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਕਰੌਂਚ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੰਛੀ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਪੰਛੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਗੰਗਾ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰਾਂ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰਸ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਸਥਾਈ ਪੰਛੀ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਲੇਖਕ :  ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਕੌਸ਼ਲ , ਸੋਰਸ - ਇੰਟਰਨੇਟ 
ਜੰਗਲ ’ਚ ਇਕ ਅਜੀਬ ਬਿਮਾਰੀ ਫੈਲਣ ਨਾਲ ਜੰਗਲ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਜਾਨਵਰ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਕਈਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਡਰ ਕਾਰਨ ਜਾਨਵਰ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ੇਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ’ਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਸ਼ੇਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਰਜਾ ਦੀ ਹਾਲ ਦੁਹਾਈ ਸੁਣ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ ‘ਕੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ?’

ਲੇਖਕ :   ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ , ਸੋਰਸ - ਇੰਟਰਨੇਟ   
ਸ਼ਾਹੀਨ ਇਕ ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਪੰਛੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਭੂਰਾ/ਬਦਾਮੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਗੂੜ੍ਹੀਆਂ ਧਾਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਹੀਨ, ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਹੀਨ ਕੂਹੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ Shaheen Falcon or Falco peregrinus peregrinator ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਸ਼ਾਹੀਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 380 ਤੋਂ 440 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਾਦਾ ਸ਼ਾਹੀਨ ਨਰ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਰ ਸ਼ਾਹੀਨ ਪੰਛੀ ਘਰੇਲੂ ਕਾਂ ਦੇ ਆਕਾਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਹੀਨ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਪੂਰਬ ਵਿਚ ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਚੀਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਮਿਆਂਮਾਰ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

ਲੇਖਕ : ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਧਾਲੀਵਾਲ, ਸੋਰਸ : ਇੰਟਰਨੇਟ 
ਇਕ ਵਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਬਣਨ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਚੜ੍ਹਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਇੱਧਰੋਂ-ਉੱਧਰੋਂ ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ ਕੇ ਦੋ ਚਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਜੜ੍ਹੀਆਂ-ਬੂਟੀਆਂ ਨਾਲ ਦਵਾਈਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਸ਼ੀਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਸਜਾ ਲਈਆਂ।

ਲੇਖਕ :  ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ , ਸੋਰਸ : ਇੰਟਰਨੇਟ 
ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨੌਂ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਪੰਛੀ ਨੌਰੰਗਾ ਨੂੰ ਸ਼ਿੰਗਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਨੌਰੰਗਾ ਪਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ 9ndian Pitta ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਨਵਰੰਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪੰਛੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਣ ਰਕਬੇ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਬਲਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ’ਤੇ ਡਿੱਗੇ ਸੁੱਕੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੇਠਾਂ ਛੁਪੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਨੌਰੰਗਾ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ਼, ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਪ੍ਰਜਣਨ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ,

ਇਸ ਪੰਛੀ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਟੋਪ ਚਿੜੀ ਜਾਂ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਬੋਦਲ, ਚੰਡੋਲ ਜਾਂ ਚੰਡੂਲ ਵੀ ਕੰਹਿਦੇ ਹਾਂ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਕਰੈਸ਼ਟਡ ਲਾਰਕ’ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਭਾਰਵਦਾਜ ਤੇ ਲਵਾ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਛੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਯੁਰੇਸ਼ੀਆ, ਪੁਰਤਗਾਲ ਤੋਂ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਚੀਨ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਾਈਜ਼ੀਰੀਆ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਟੋਪ ਚਿੜੀ ਆਪਣੀਆਂ 81 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਹੈ।
ਇਹ ਖੁੱਲ੍ਹੇ, ਸੁੱਕੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਆਮ ਪੰਛੀ ਹੈ ਜੋ ਅਕਸਰ ਸੜਕਾਂ ਜਾਂ ਜਿੱਥੇ ਬੀਜ ਆਦਿ ਪਏ ਹੋਣ, ਉੱਥੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਖੈਤਾਨਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਉੱਚਾਈ 17 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਅਤੇ ਭਾਰ 37 ਅਤੇ 55 ਗ੍ਰਾਮ ਤਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਛੋਟਾ ਤੇ ਭੂਰਾ ਪੰਛੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਉੱਪਰੋਂ ਮਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਗੂੜ੍ਹੀਆਂ ਭੂਰੀਆਂ ਧਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਰੰਗ ਹਲਕਾ ਰੇਤ ਰੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਛਾਤੀ ’ਤੇ ਬਦਾਮੀ ਧਾਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਟੋਪ ਚਿੜੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਅੰਤਰ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ।