ਲੇਖ਼ਕ :ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ

ਸੋਰਸ : ਇੰਟਰਨੇਟ

ਇੱਲ੍ਹ ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ‘Eagle’ ਜਾਂ ‘Black Kite’ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਚੀਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਐਕਸੀਪਟਰਡਈ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਜਾਣਿਆ-ਪਛਾਣਿਆ ਪੰਛੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਾਲੀ ਇੱਲ੍ਹ ਵੀ ਇਕ ਕਿਸਮ ਹੈ।

ਲੇਖ਼ਕ : ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾਊਂ

ਫੁੱਲ ਕਾਦਰ ਦੀ ਰੰਗਦਾਰ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਹੈ। ਫੁੱਲ ਸੁੰਦਰਤਾ ਤੇ ਕੋਮਲਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਖੇੜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਚਿੱਤਰ ਹੈ। ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 12542 ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ, ਪਰ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਨਿਯਮ ਨਿਰੰਤਰ ਉਪਜਦਾ ਤੇ ਬਿਨਸਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੋਰ ਕਿਸਮਾਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਚਿੱਤਰਤਾ ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ ਰੋਚਕ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ।

ਬੌਨਾ ਗ੍ਰਹਿ ਤਾਂ ਲੋਕੀ
ਮੈਨੂੰ ਦਿੰਦੇ ਕਹਿ।
ਧਰਤ ਦਿਨ ਦੋ ਸੌ ਅਠਤਾਲੀ

ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਛੱਪੜਾਂ, ਟੋਬਿਆਂ ਵਿਚ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਲੰਬੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਾਲਾ ਪੰਛੀ ਲਮਲੱਤਾ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਜ਼ਰੂਰ ਵੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ‘Black-winged stilt’ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ‘ਗਜ਼ ਪਾਉਂ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪੰਛੀ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਲੰਬੀਆਂ ਤੇ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਤਲੀ ਕਾਲੀ ਚੁੰਝ, ਉੱਪਰੋਂ ਕਾਲਾ ਅਤੇ ਥੱਲੇ ਤੋਂ ਦੁੱਧ ਵਾਂਗ ਚਿੱਟਾ, ਸਿਰ ’ਤੇ ਧੌਣ ਵੀ ਚਿੱਟੀ, ਇਸਦੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮਾਦਾ ਦੀ ਪਿੱਠ ਥੋੜ੍ਹੀ ਭੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਾਏ
ਇਕ ਵਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਇਕ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹਸ਼ਰਤ ਨਾਂ ਦਾ ਰਾਜਾ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਹਸ਼ਰਤ ਯੋਗ ਰਾਜਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਗੁੱਸੇਖੋਰ ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਸੋਚੇ-ਸਮਝੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਰਾਜਾ ਸੀ। ਛੇਤੀ ਕੀਤਿਆਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਤੋਂ ਪਲਟਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਉਸਦੇ ਮੂਰਖਤਾਪੂਰਨ ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ ਨੇ ਰਾਜ ਲਈ ਸੰਕਟ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜੇ ਹੁਣ ਤਕ ਉਸਦਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਸੀ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਸਿਹਰਾ ਉਸਦੇ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਤੇ ਸਮਝਦਾਰ ਵਜ਼ੀਰ ਹੰਸਰਾਜ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਸਮਝੌਤੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਅੱਜ ਖ਼ਰਗੋਸ਼ ਦੀ ਵਾਰੀ ਸੀ। ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਖ਼ਰਗੋਸ਼ ਬਹੁਤ ਉਦਾਸ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ੇਰ ਕੋਲ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾ। ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਕੀ ਬਣੇਗਾ? ਇਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚਿੰਤਾ ਸੀ।

ਲੇਖ਼ਕ :  ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਗੋਸਲ
ਇਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਚੂਹਾ ਅਤੇ ਖ਼ਰਗੋਸ਼ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਅਚਾਨਕ ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਖ਼ਰਗੋਸ਼ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਚੂਹਾ ਬੋਲਿਆ ‘ਓ, ਭਾਈ, ਤੂੰ ਤਾਂ ਐਨ ਮੇਰੇ ਵਰਗਾ ਹੀ ਐ, ਬਸ ਥੋੜ੍ਹਾ ਵੱਡਾ ਹੈ, ਆਪਾਂ ਚੰਗੇ ਮਿੱਤਰ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।’ ਚੂਹੇ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਖ਼ਰਗੋਸ਼ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਹਾਂ, ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਤੇਰਾ ਦੋਸਤ ਬਣਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਤੂੰ ਇਹ ਤਾਂ ਦੱਸ ਤੂੰ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੂਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਰਹਿੰਦਾ ਐ?’’ ਖ਼ਰਗੋਸ਼ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਚੂਹਾ ਚੁੱਪ ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਖ਼ਰਗੋਸ਼ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਦੇਖ, ਮੈਂ ਵੀ ਤਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ, ਪਰ ਮੇਰਾ ਇੱਥੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਕੁੱਤੇ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਮਾਰਨ ਨੂੰ ਫਿਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਪਿੰਡ ਜਾਂਦਿਆਂ ਹੀ ਮੇਰੇ ਪਿੱਛੇ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੈਂ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਲੁਕ ਕੇ ਜਾਨ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹਾਂ।’

ਲੇਖ਼ਕ :  ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ

ਪਿਆਰੇ ਬੱਚਿਓ, ਤੁਸੀਂ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਹਰਾ ਰੰਗ ਸਿਰਫ ਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਬਸੰਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੱਤਝੜ ਦਾ ਮੌਸਮ ਆਉਂਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਜਾਂ ਲਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਖਾਸ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਝੜਨ ਲਗਦੇ ਹਨ | ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹਾਂ ਕਿ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਵਿਚ ਖਰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਊਰਜਾ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਪਚਾਉਣ ਵਿਚ ਖਰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਪੱਤਿਆਂ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਦਰੱਖਤ ਧੱੁਪ ਨੂੰ ਸੋਖਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਕਾਰਨ ਰੱੁਖ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਦਿਨ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਧੱੁਪ ਵੀ ਘੱਟ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ | ਦਰੱਖਤ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਨੂੰ

ਮਨ ਵਿਚ ਨਾ ਕੋਈ ਖੋਟ ਰੱਖਿਓ,
ਰੱਖੋ ਹਿੰਮਤਾਂ ਜ਼ੇਰੇ |
ਭਜਾਈਏ ਦੂਰ ਹਨੇਰੇ ਹਾਣੀਓਾ,
ਭਜਾਈਏ ਦੂਰ ਹਨੇਰੇ |

ਇਹ ਰਿੱਛ ਦਰਮਿਆਨੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ‘ਸਲਾਥ ਬੀਅਰ’ (Sloth Bear) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸੁਸਤ ਰਿੱਛ ਪਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸੁਸਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਰਿੱਛਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜੰਗਲਾਤ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਨੀਵੇਂ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ, ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਲੰਕਾ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਰੀਰ 5 ਤੋਂ 6 ਫੁੱਟ ਲੰਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ

ਕਿਰਮਚੀ ਨੜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਅਤੇ ਰੰਗੀਨ ਲੰਮੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਾਲੇ ਜਲ ਪੰਛੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ‘The purple heron (Ardea purpurea)’ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਅੰਜਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਲੇਟੀ ਨੜੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਛੋਟਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਸੱਪ ਵਰਗੀ ਗਰਦਨ ਅਤੇ ਗੂੜ੍ਹਾ ਲਾਲ ਤੇ ਬਦਾਮੀ ਰੰਗ ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਪੰਛੀ ਲੰਮੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਅਤੇ ਨਿੱਖੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨਹੁੰਦਰਾਂ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਿੰਜਣੀ ਦੀ ਹੱਡੀ ’ਤੇ ਬੜਾ ਘੱਟ ਮਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗਰਦਨ ਲੰਮੀ ਪਤਲੀ, ਲਚਕਦਾਰ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਅੱਖਰ ਐੱਸ (s) ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਖੁਸ਼ਬੂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਿਆਣੀ ਕੁੜੀ ਸੀ। ਉਹ ਪੰਜਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸੀ। ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਆਣੀ ਕੁੜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਇਕ ਬਾਬਾ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਹੱਥ ਵੇਖਣ ਲੱਗਾ, ਪਰ ਸਕੂਲ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਉਸ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਹੋਏ ਅਤੇ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੇ, ‘ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਭਜਾ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤਾ ?” ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ‘ਇਹ ਪਾਖੰਡੀ ਸਾਧ ਹੁੰਦੇ ਨੇ। ਇਹ ਠੱਗ ਬੜੇ ਹੀ ਚਲਾਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਭੋਲੇ-ਭਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਬਣਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭੋਲੇ-ਭਾਲੇ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿਚ ਫਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗੀਆਂ ਕੁਝ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਫੋੜੇ, ਫਿਨਸੀ, ਖੰਘ, ਜ਼ੁਕਾਮ ਆਦਿ, ਪਰ ਇਹ ਬਾਬੇ ਸੁਆਹ ਦੀਆਂ ਪੁੜੀਆਂ ਦੇ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਛਿੱਲ ਲਾਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।’

ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਆਦਮ-ਜਾਤ ਤੇ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਬੋਲੀ ਸਮਝਦੇ ਅਤੇ ਆਪਸ ਵਿਚ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਇਕ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਦੂਰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਇਕ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਤੇ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀਆਂ ’ਤੇ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਮਹਿਲ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਵੱਡੇ ਜੰਗਲ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਹਰ ਕੋਈ ਖ਼ੁਸ਼ ਸੀ, ਪਰ ਰਾਣੀ ਆਖਦੀ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਇਕੱਠੇ ਗਾਉਣ ਨਾਲ ਐਨੀ ਭਿਆਨਕ ਤੇ ਬੇਸੁਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਡਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਦਿਨ ਉਸ ਨੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਕਿ ਸਾਰੇ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਚੁੰਝਾਂ ਕੱਟ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਗਾ ਨਾ ਸਕਣ। ਰਾਜੇ ਨੇ ਆਖਿਆ, ‘ਠੀਕ ਐ। ਇਹ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਹੋ ਜਾਏਗਾ।’

ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਇੱਲ੍ਹ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ Brahminy kite (Haliastur indus) ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਇੱਲ੍ਹ, ਧੋਬੀਆ ਚੀਲ, ਖੇਮਕਰਨੀ ਅਤੇ ਰੂ ਮੁਬਾਰਿਕ ਵਰਗੇ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਪੰਛੀ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ, ਦੱਖਣੀ ਵੇਲਜ਼ ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣਿਆ ਪਛਾਣਿਆ ਪੰਛੀ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀਆਂ ਨਮ ਧਰਤੀਆਂ (ਵੈੱਟਲੈਂਡ) ਵਿਖੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਜਾਂ ਜਿੱਥੇ ਮੀਂਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਇਕੱਠਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ, ਧਾਨ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣੀ ਖੁਰਾਕ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲੋਂ ਪਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਇੱਲ੍ਹ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ 30 ਤੋਂ 40 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੋਂ ਲੱਭਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦੇ ਹੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਝਪੱਟਾ ਮਾਰ ਕੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੋਵੇਂ ਪੰਜਿਆਂ ਵਿਚ ਜਕੜ ਕੇ ਉੱਡ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕਿਰਲੇ, ਮੱਛੀਆਂ, ਡੱਡੂ, ਕੇਕੜੇ, ਛੋਟੇ ਸੱਪ ਅਤੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਖਾ ਕੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਲ੍ਹ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਖੰਭਾਂ ਵਾਲੀ ਦੀਮਕ ਦਾ ਉਚੇਚਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਹੈ ਜੋ ਗਿੱਲੀ ਧਰਤੀ ਵਿਚੋਂ ਉੱਠਦਿਆਂ ਹੀ ਝਟ ਕਾਬੂ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਇੱਲ੍ਹ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬੜੀ ਖੁਰਦਰੀ ਜਿਹੀ ਚੀਕ ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਇੱਲ੍ਹ ਦਾ ਗਲਾ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ।

ਚੌਗਿਰਦੇ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਮੱਛੀਮਾਰ ਪੰਛੀ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ। ਮੱਛੀਮਾਰ ਝੀਲਾਂ, ਛੱਪੜਾਂ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਦਿਖਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਪੰਛੀ ਹੈ। ਮੱਛੀਮਾਰ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ‘Osprey’ (Pandion haliaetus) ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਮੱਛੀਮਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੱਛੀਮਾਰ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਹੈ ਜੋ ਲਗਪਗ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਭਾਰ 0.9-2.1 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ 50-66 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਡੂੰਘੇ, ਚਮਕਦਾਰ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਛਾਤੀ ਚਿੱਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਹੇਠਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸਫ਼ੈਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਮੱਛੀ ਇਸ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਪੰਛੀ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਦਾ 99% ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੱਛੀਮਾਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਹਵਾ ਵਿਚੋਂ ਪਾਣੀ ਅੰਦਰ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਣੀ ਦੇ 10 ਤੋਂ 40 ਮੀਟਰ (33-131 ਫੁੱਟ)

ਬੱਚਿਓ! ਚੰਦਰਮਾ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦਾ ਇਕੋ-ਇਕ ਕੁਦਰਤੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਤੋਂ 384, 304 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਆਸ 3,475 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਦਿਨ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 107 ਸੈਂਟੀਗ੍ਰੇਡ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਘੱਟ ਕੇ -153 ਸੈਂਟੀਗ੍ਰੇਡ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦਾ ਇਕ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਣ ਲਈ 27.3 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂਤਾ ਆਕਰਸ਼ਣ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਚੰਦਰਮਾ ’ਤੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਨਾਂਮਾਤਰ ਹੀ ਹੈ, ਇਹ ਸਿਰਫ਼ 104 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਹੈ। ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਨਾਂਮਾਤਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇੱਥੇ ਸੂਰਜ ਇਕਦਮ ਚੜ੍ਹਦਾ ਅਤੇ ਇਕਦਮ ਛਿਪਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਚੰਦਰਮਾ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ 29 ਤੋਂ 30 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 

ਇਕ ਚਿੜੀ ਰੁੱਖ ’ਤੇ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਉਸ ’ਤੇ ਸੋਹਣਾ ਜਿਹਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਰੁੱਖ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਸੰਘਣਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੋਮਲ ਪਪੀਸੀਆਂ ’ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਚਿੜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਸਵਰਗ ਵਿਚ ਬੈਠੀ ਹੋਵੇ। ਉਸ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਆਉਣਾ ਔਖਾ ਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਚੋਗਾ ਚੁਗਣ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਲ੍ਹਣੇ ਵਿਚ ਵੜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੈਰ ਧੋਂਦੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਨਫ਼ਰਤ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਕਿ ਉਹ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਪੈਰ ਹੀ ਨਾ ਰੱਖੇ। ਉਹ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਨਾ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਸਕੀਮਾਂ ਸੋਚਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਇਕ ਦਿਨ ਉਸ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿਚ ਖ਼ਿਆਲ ਆਇਆ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਇਹ ਕੰਮ ਦੂਜਿਆਂ ਤੋਂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਚੋਗਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਹੀ ਲੈ ਆਵੇ ਤੇ ਉਹ ਮੌਜ ਨਾਲ ਬੈਠੀ ਰਹੇ। ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਉਹ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਜਲਦੀ ਉੱਠੀ ਅਤੇ ਟਾਹਣੀ ’ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਲੱਗੀ।

ਲਾਲ ਸਿਰੀ ਪੋਚਰਡ ਪਰਵਾਸੀ ਮੁਰਗਾਬੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਮੁਰਗਾਬੀ ਹੈ। ਇਹ ਹੋਰ ਗੋਤਾਖੋਰ ਮੁਰਗਾਬੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ Red Crested Poachard ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਲਾਲ ਸਿਰ ਪੋਚਰਡ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਦਾ ਸਥਾਨ ਦੱਖਣੀ ਯੂਰੋਪ ਅਤੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਨੀਵੀਆਂ ਦਲਦਲੀ ਥਾਵਾਂ, ਝੀਲਾਂ ਆਦਿ ਹਨ। ਇਹ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਅਤੇ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿਚ ਪਰਵਾਸ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਰ ਦਾ ਸਿਰ ਸੰਤਰੇ ਵਰਗਾ ਗੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਚੁੰਝ ਲਾਲ ਅਤੇ ਛਾਤੀ ਕਾਲੀ, ਸੱਜੇ ਖੱਬੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੋਂ ਚਿੱਟਾ, ਪੂਛ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਦੇ ਖੰਭ ਪੀਲੇਪਣ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਾਦਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਫਿੱਕੇ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਗੂੜ੍ਹਾ ਭੂਰਾ ਤਾਜ ਵਰਗਾ ਨਿਸ਼ਾਨ, ਚਿਹਰੇ ’ਤੇ ਚਿੱਟਾ ਰੰਗ ਚਮਕ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚੁੰਝ ਲਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਬਾਜ਼ ਚੁੰਝਾ ਕੱਛੂਕੁੰਮਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜੀਵ ਅੱਜ ਲੋਪ ਹੋਣ ਦੇ ਕੰਢੇ ’ਤੇ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ Hawksbill sea turtle (ਹਾਕਸਬਿਲ ਸੀ ਟਰਟਲ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਮੂੰਹ ਬਾਜ਼ ਦੀ ਚੁੰਝ ਵਰਗਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਬਾਜ਼ ਚੁੰਝਾ ਕੱਛੂਕੁੰਮਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਬਾਜ਼ ਚੁੰਝੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੱਛੂਕੁੰਮੇ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਭਾਰਤੀ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਅੰਧ-ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਦੇ ਗਰਮ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਵਿਚ ਇਹ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਤੱਟ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੈਡਗਾਸਕਰ ਅਤੇ ਆਸ ਪਾਸ ਦੇ ਟਾਪੂ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਤੱਟ ਦੇ ਨਾਲ ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਖਾੜੀ, ਲਾਲ ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੰਢੇ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਮ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਆਮ ਬਾਜ਼ ਚੁੰਝੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੱਛੂਕੁੰਮੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਕ ਮੀਟਰ (3 ਫੁੱਟ) ਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਭਾਰ 80 ਕਿਲੋ ਦੇ ਲਗਪਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਉਪਰਲਾ ਖੋਲ ਇਸਨੂੰ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਰੂਪ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਖੋਲ ’ਤੇ ਰੰਗ-ਬਿਰੰਗੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਹਲਕੀਆਂ ਤੇ ਗੂੜ੍ਹੀਆਂ, ਭੂਰੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੁੰਦਰ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਜ਼ ਚੁੰਝੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੱਛੂਕੁੰਮੇ ਦੀਆਂ ਕਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ